Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nedir?
Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), travmatik olaylar yaşamış bireyleri etkileyen bir rahatsızlıktır. Bir zamanlar savaş görmüş ya da savaşmış bireylere özgü olarak kabul edilen Travma Sonrası Stres Bozukluğunun günümüzde giderek yaygınlaşmış ve askerlik geçmişi gerektirmediği anlaşılmıştır. Artık bahsedilen travmatik olayın, bir doğal afet, cinsel veya fiziksel saldırı ya da önemli kalıcı travmatik anılara neden olan herhangi bir şey olabileceği bilinmektedir.
TSSB travmatik bir yaşam olayının sonucu olarak ortaya çıkan bir tür kaygı bozukluğudur. Bazı durumlarda travmatik bir olay hemen görünmesine neden olurken diğer durumlarda semptomlar gecikmeli olarak ortaya çıkabilir. TSSB’nin en bilinen nedenleri arasında savaş, şiddetli doğal afetler, ölümcül veya aşırı derecede zarar veren kazalar ve şiddet gelmektedir. Fakat elbette ki bilinen tüm nedenleri bunlarla sınırlı değildir. En başta da belirtildiği gibi TSSB herhangi bir travmatik yaşam olayından sonra gelişebilir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
TSSB’nin semptomları oldukça geniştir ve bozukluk etkilenen her bireyde kendini farklı şekilde gösterir. Bununla beraber bireylerde genellikle ortaya çıkan TSSB belirti kümeleri vardır ve bunlar aşağıdakileri içerir (ancak yalnızca onlarla sınırlı değildir):
İntrusiv Düşünce
Bu tür düşünceler müdahaleci, davetsiz ve takıntılı olmaları; hoş olmayan duygu, duyum ve görüntülerin geri dönüşleri (flashback) ve kontrolsüz bir şekilde odaklanmayla karakterize edilir. Bu düşünceler özellikle bozukluğu tetikleyen travmatik olaya odaklanabileceği gibi diğer korku ve endişeleri de içerebilir.
Kaçınma Davranışları
TSSB’ye sahip kişiler özellikle travmalarını tetikleyebilecek belirli yerlerden, insanlardan ve düşüncelerden kaçınmaları gerektiğini hissedebilirler. Örneğin evinde saldırıya uğrayan bir kişi artık o evde hatta o mahallede yaşamakta oldukça zorlanabilir ve taşınma kararı alabilir. Bazı kişiler bunu kaçınma davranışlarını bir başa çıkma aracı olarak kullanarak belirli kokulardan, şarkılardan, sohbet konularından, haber sitelerinden, seslerden uzak durmaya çalışabilirler.
Reaktif Davranış
Tepkisel davranışlar, kişiyi zorlayıcı veya kontrolsüz patlamalar içeren her türlü davranış olarak tanımlanır. Patlayıcı öfke, yersiz korku, rahatlayamama veya aşırı korku tepkisi gibi duyguları içeren davranışlardır.
Hiper Uyarılma
TSSB’ye sahip kişilerde yoğun uyarılma semptomları görülebilir. Örneğin bu kişiler normal düzeydeki bir sesin bile sağır edici hissettirdiğini veya ufak bir hareketin bile tehdit edici geldiğini belirtebilirler. Aşırı uyarılmışlık durumu uyku sorunlarına, rahatlayamamaya ve günlük yaşamda işlev gösterememeye yol açabilir.
Olumsuz Duygulanım
TSSB’nin belki de en yaygın olarak göz ardı edilen semptomlarından biri genel bir rahatsızlık ve halsizlik hisleridir. Olumsuz duygular, umutsuzluk, düşük benlik saygısı, yorgunluk olarak kendini gösterebilir.
TSSB belirtileri olaydan hemen sonra veya yıllar sonda ortaya çıkabilir. Belirtilerin ortaya çıkış zamanı, süresi ve çeşitliliği kişiye ve travmatik yaşantıya özgü koşullara bağlıdır.
TSSB Atakları
Ataklar sırasında TSSB semptomları açığa çıkar fakat hem TSSB hem de genel panik semptomlarının oldukça yüksek düzeyde aşırı bir saldırısı gibidir. Bu nedenle atakları ayrı olarak değerlendirmek gerekebilir. TSSB olmadan gerçekleştiğinde bunlara anksiyete atakları veya panik ataklar da denmektedir. Bazı belirtileri şu şekildedir: mide bulantısı, nefes darlığı, kontrolü kaybetme hissi (zihinsel, fiziksel veya her ikisi de), baş dönmesi, terleme, titreme vb.
Bu tür saldırı şeklinde gerçekleşen ataklar yeni bir endişe ve korku katmanı eklediklerinden dolayı TSSB’yi şiddetlendirebilir ve kişiler dışarı çıkmanın veya günlük sorumluluklarını yerine getirmenin güvenli olmadığını hissedebilirler. Ataklar TSSB’nin merkezinde olmadığından ek tedavi de gerektirebilirler.
TSSB semptomları devam ederken ataklar kişi için gelip gidebilen spesifik akut bir sorundur. TSSB’ye sahip tüm bireyler düzenli olarak atak yaşamazlar. Bazıları yalnızca süreğen TSSB semptomları gösterebilir.
TSSB’nin Türleri Nelerdir?
-
Yaygın semptomları kaygı hissi, endişe ve olayla ilgili kontrol edilemeyen düşünce ve imajları içerirken birkaç TSSB’nin çeşitlerinden de bahsetmek gerekir. TSSB türleri öncelikli olarak travmatik olaylara verilen tepkilere dayanır.
-
Komplike olmayan TSSB yalnızca belirli bir travmatik olayla bağlantılı olabilir. Kişiler geçmişe dönüşler, kabuslar, ruh hali değişimleri gibi semptomlar yaşayabilirler.
-
Komorbid TSSB ise birden fazla zihinsel durumla ilgilenir. Bu kişilerde tipik olarak maddi bağımlığı görülür. Depresyon, panik bozukluk gibi diğer rahatsızlıklar TSSB’ye eşlik edebilir.
-
Karmaşık TSSB çoklu travmatik olaylarla ilgilidir. Bu kişiler çoğunlukla istismar veya aile içi şiddete maruz kalmışlardır. Bazı durumlarda beklenmedik bir kayıp yaşayanlarda da karmaşık TSSB görülebilir. Sürekli savaş deneyimleri de bu türe yol açan olaylar arasında sayılabilir.
-
TSSB aynı zamanda travmatik olayın üzerinden geçen süreye göre de tiplere ayrılır.
-
Akut TSSB olaydan sonraki 3 ay içerisinde semptomlar ortaya çıkmasıyla karakterize edilir.
-
Olayın üzerinden 3 ay geçmesine rağmen semptomlar devam ediyorsa buna kronik TSSB adı verilir. İlk 6 ayda semptom olmamasına rağmen belirtiler sonradan oluştuysa bu durum gecikmeli TSSB diye tanımlanır.
-
En başta da bahsettiğimiz gibi travmatik yaşam olayına verilen tepki kişiden kişiye göre değişir. Dolayısıyla TSSB geliştirip geliştirmemek veya semptomların sıklığı, süresi gibi durumlar da aynı şekilde farklılık gösterir. Bazıları bu belirtileri bastırmak için alkol veya uyuşturucuya yönelebilirler.
Yazıda bahsedilen konuların tümü travma sonrası stres bozukluğu olan bireylerle çalışılabilir. Siz de kendinizle olan yolculuğunuzda size eşlik edecek bir uzman arıyorsanız, Lenus Psikoloji’ye başvurabilirsiniz.