
Fobiler
Herkes elbette hayatında dönem dönem bir şeylerden korkar. Çoğu zaman korkmak, yaşadığımız dünyanın getirdiği belirsizliklere ve tehlikelere karşı sağlıklı bir yanıt olabilir. Korku, zor bir durumda kaldığınızda uygun şekilde yanıt vermenize yardımcı olabilir; ancak fobiler farklı bir şeydir. Herkesin zaman zaman korktuğu doğru olsada, herkesin fobisi yoktur. Peki fark nedir? Birini normal bir tepki ve diğerini tedavi edilebilir bir akıl hastalığı yapan nedir?


Fobi ve Korku
Fobinin tanımı korkuyu da içerdiğinden dolayı öncelikle korkunun ne olduğuna bakmak daha doğru olacaktır. Korku, “savaş ya da kaç” tepkisinin bir parçasıdır. “Savaş ya da kaç” tepkisi, zihinsel veya fiziksel bir tehditten korktuğunuzda meydana gelen bir tür aşırı uyarılmaya atıfta bulunan akut stres tepkisi olarak da adlandırılır. Bu yanıt gerçek bir tehdit olduğunda ortaya çıktığı zaman, sizi tehditle başa çıkmaya hazırlaması açısından uyarlanabilir. Vücudunuz ya tehlikeden kaçmaya ya da kalıp onunla savaşmaya hazırlanır. Bu tepkiyle beraber sinir sisteminizin aktivitesi ve hormon seviyeniz değişir, kalp atış hızınız, kas gerginliğiniz, işitme ve diğer duyularınızın yoğunluğunu artar.
Fobi ise; kişinin fiziksel ve duygusal güvenliğini tehdit etmeyen spesifik bir nesne ya da durumdan gerçekçi olmayan bir şekilde korkması, başka bir deyişle korkunun aşırı bir versiyonudur. Fobiyi “yoğun, mantıksız ve uygunsuz bir korku” olarak tanımlayabiliriz. Korku, gerçek ve gerçeğe yakın bir tehdide doğal bir tepki olarak ortaya çıkar, ancak fobi aynı temele sahip değildir. Korkulacak hiçbir şey olmadığında bile korkuyu deneyimlediğinizde, savaş ya da kaç tepkinizin yine devreye girer. Bir fobiniz varsa, korkunuzun abartılı olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Siz de korkunuzun mantıksız olduğunu bilmenize rağmen korkmaya devam edersiniz. Örneğin araknofobi (arachnophobia), örümcek korkusudur. Örümceklerden korkan biri, bu canlıların uykularında kendilerine saldırmasından korkabilir ve bunu düşünmekten kendini alıkoyamayabilir. Yüksekten korkan biri; aniden bir binadan düşmekten veya uçakla yolculuk yapmaktan korkabilir. İnsanlar her türlü şeyden korkabilirler; ancak fobik kişilerde korku, maruz kalınan nesne ya da duruma karşı kaçma/kaçınma davranışlarını yoğunlaştırır. Belirli bir fobiniz varsa, korktuğunuz şeyden kaçınmak için ciddi önlemler almanız oldukça olasıdır. Bu nedenle, fobiler günlük hayattaki işlevsellikte bozulmalara neden olabilir.
Yukarıda da bahsedildiği gibi insanlar herhangi bir şey karşısında korku yaşayabilir. Duyulan korku aşırılaşarak kişinin yaşamını zorlaştırdığı noktada ise fobi gelişebilir. Buradan yola çıkarak çok çeşitli fobilerin var olduğunu söyleyebiliriz elbette. Fakat fobiler iki ana dal altında toplanmıştır: basit fobiler ve karmaşık fobiler.
Fobinin Türleri
Basit fobiler tek bir nesne veya duruma karşı duyulan inatçı korkular olarak tanımlanabilir. Bu tür fobiler erken çocukluktan erken yetişkinliğe kadar herhangi bir zamanda oluşabilir. Basit fobideki söz konusu koşullu tepkiler şu şekilde ilerler: Korkunç bir deneyimle karşı karşıya kalırsınız. Tepkiniz o kadar derindir ki bu durumla bir daha karşılaşmaktan korkarsınız. Sonunda, fobik tetikleyicinizle sadece yüzleşmeyi düşündüğünüzde bile vücudunuz “savaş ya da kaç” moduna geçer ve sizi yüzleştirebilecek durumlardan kaçınırsınız. Örneğin; örümcek fobiniz varsa, vahşi doğada, sokakta yürürken, hatta sosyal medyada gezinirken örümcek gördüğünüzde korkabilirsiniz. Ancak, bir örümcek (veya ona benzeyen bir şey) görmediğiniz zamanlarda korku yaşamanız pek olası değildir.
Başka bir kimse fobik bir tetikleyiciye tepki olarak panik belirtileri gösterdiğinde orada bulunduysanız, bu durumda da basit bir fobi geliştirme ihtimaliniz vardır. Bu tepki öğrenilmiş bir yanıttır. Bazı basit fobilerin (örneğin yılan fobisi) genetik bir bileşeni olduğu da araştırmalarda görülmektedir.
Karmaşık fobiler ise tetikleyicileri belirlemenin daha zor olduğu fobilerdir. Burada yalın bir koşullu tepkiden bahsetmek ve korkunun arkasındaki asıl nedeni belirlemek daha zordur. Örneğin; sosyal fobi karmaşık fobiler dalı altında incelenebilir. Sosyal fobiyi kısaca sosyal ortamlarda bulunma korkusu olarak ele alabiliriz. Bu kişiler; eğlenceli aktiviteleri, arkadaşlıkları veya kariyer fırsatlarını kaçırmak anlamına gelse bile çeşitli durumlardan uzak durma eğilimindedir. Sosyal fobisi olan bireylerin sosyal durumlarda en çok korktukları şeyler yargılanmak veya aşağılanmaktır. Sosyal durumları düşünürken bile korkmuş, savunmasız ve endişeli hissederler. Kompleks fobilerin gelişimine kişinin genetik yapısı, beyin kimyası ve yaşam deneyiminin hepsinin katkıda bulunabileceğini araştırmalarca öne sürülüyor.
Yazıda bahsedilen konuların tümü Fobileri olan kişilerle çalışılabilir. Siz de kendinizle olan yolculuğunuzda size eşlik edecek bir uzman arıyorsanız, Lenus Psikoloji’ye başvurabilirsiniz.